در حالی که اقتصاد روسیه، روزهای پس از تحریم را همزمان با یک جنگ طولانی با اوکراین سپری می‌کند. دسترسی به آمار و ارقام اقتصاد روسیه توسط کرملین محدود شده است. بنابراین مطالعه در این مورد چندان شفاف و ساده نیست. برای ما ایرانی‌ها این موضوع چندان هم غریب نیست و در روسیه هم این روزها رسانه‌های دولتی از شکوفایی اقتصادی در روسیه می‌گویند. اما صحت این اطلاعات، چندان قابل تایید نیست. حالا باید نگاهی داشته باشیم که وضعیت اقتصاد روسیه بعد از تحریم غرب علیه کرملین.

اقتصاد روسیه و فروپاشی ؟

استیون تیان (Steven Tian) در مقاله‌ای با عنوان «در واقع اقتصاد روسیه در حال فروپاشی است» آینده اقتصاد روسیه را بسیار تلخ وسیاه تصویر کرده است. او در این مقاله به ۹ افسانه که روس‌ها دارند تا اقتصاد خود را نجات دهند اشاره کرده است و همان‌طور که از عنوانش معلوم است، همه آن‌ها را غلط و افسانه دانسته است. در اینجا به تعدادی از این افسانه‌ها اشاره می‌کنیم و البته در ادامه عقاید برخی از افرادی که اقتصاد روسیه را بی‌اثر از تحریم‌ها می‌دانند را نیز خواهیم آورد.

تغییر مسیر انتقال گاز به شرق به جای اروپا

شاید این بزرگترین دلیلی است که می‌گویند روسیه مشکلی با عدم فروش گاز به اروپا ندارد ! و استیون تیان این را بزرگترین افسانه در تحلیل شرایط اقتصادی روسیه می‌داند. آن‌ها بر این باورند که حالا روسیه می‌تواند به جای اروپا و غربی‌ها، گاز خود را به شرق بفروشد.

گاز طریعی واقعاً کالای قابل جایگزینی برای اقتصاد روسیه نیست. کمتر از ۱۰ درصد از ظرفیت تولید گاز در روسیه را گاز طبیعی مایع یا همان LNG تشکیل می‌دهد. بنابراین باید این طور تقسیر کنیم که صادرات گاز روسیه به شدت وابسته به خطوط لوله است. از سوی دیگر تقریباً همه خطوط لوله روسیه به سمت اروپا و غرب است. این خطوط که از غرب روسیه شروع می‌شوند، قابل اتصال به یک شبکه مجزای نوپای خطوط لوله که سیبری شرقی را به آسیا متصل می‌کند، نیست. و تمام این مسیر تنها ۱۰ درصد از ظرفیت شبکه خطوط لوله اروپا را شامل می‌شود.

و البته روس‌ها از قبل به فکر خطوط لوله به سمت شرق بوده است، ولی این با عملیاتی شدن، چند سال فاصله دارد و قابل استفاده و جایگزینی در این روزها نیست.

بالاخره اروپا به روسیه نیاز دارد یا برعکس ؟

حرفِ اصلی اینجاست که اروپا بیشتر به خریدِ گاز طبیعی از روسیه نیاز دارد یا برعکس و این روس‌ها هستند که بیشتر به فروش و صادراتِ گاز به روسیه محتاج هستند. خوب است بدانید که اروپا ۸۳% از گازی که روسیه صادر می‌کند را خریداری می‌کند، و این مقدار یعنی ۴۶% از کل مصرف اروپا. این در حالی است که  داده‌های منتشر شده شرکت گازپروم نشان می‌دهد که تولید در این ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از ۳۵ درصد کاهش یافته است. با وجود تمام باج‌خواهی پوتین از اروپا در حوزه انرژی، در حقیقت او این کار را با هزینه مالی قابل توجه و صرفا برای پیشبرد اهداف لحظه‌ای خود انجام داده است و می‌دهد.

امیدواری به عدم خروج کسب و کارها از روسیه

کسب و کار‌های جهانی از روسیه خارج نمی‌شوند و فرار سرمایه و استعداد از روسیه را غربی‌ها اغراق‌آمیز گزارش می‌دهند. این ادعایی است که طرفدارانِ اقتصاد روسیه دارند. اما بشنوید از آمارهایی که در این زمینه وجود دارد.

کسب‌وکار‌های جهانی حدود ۱۲ درصد از نیروی کار روسیه (۵ میلیون کارگر) را تشکیل می‌دهند و در نتیجه عقب‌نشینی تجاری، بیش از ۱۰۰۰ شرکت که حدود ۴۰ درصد GDP روسیه را تشکیل می‌دهند، فعالیت‌های خود را در این کشور کاهش داده‌اند و روند سرمایه‌گذاری خارجی سه دهه را معکوس کرده‌اند. این شرایط همچنین منجر به حمایت بسیار زیادی از فرار سرمایه‌ها و استعداد‌ها در مهاجرت دسته‌جمعی ۵۰۰ هزار نفری شد که بسیاری از آن‌ها دقیقاً کارگرانی با تحصیلات عالی و ماهر هستند.

کسب و کارهای ایرانی می‌توانند از فضای ایجاد در اقتصاد روسیه که رقبای جهانی کمتر شده‌اند بهره ببرند. در این‌باره مطالعه «صادرات گوجه فرنگی به روسیه» به شما توصیه می‌شود.

سرمایه انباشه بالای پوتین و کرملین

پوتین سرمایه بسیار وسیعی و صدها میلیارد دلار را ذخیره است و این باعث می‌شود حال حالاها اقتصاد روسیه شرایط وخیمی را تجربه نکند. با این حال صندوق‌های ذخیره پوتین با چالش مواجه شده‌اند. مهمترین چالش آن است که از ۶۰۰ میلیارد دلار سرمایه انباشته روسیه، حدود ۳۰۰ میلیارد دلار آن مسدود شده است. لذا کرملین به آن دسترسی ندارد، همچنین ذخایر ارزی باقی‌مانده پوتین با سرعتی نگران‌کننده و حدود ۷۵ میلیارد دلار از آغاز جنگ، کاهش یافته است.

همه تحریم همین بود و دیگر بیشتر نمی‌شود

تحریم و خروج تجاری اکنون به نهایت رسیده و  فشار اقتصادی بیشتر اثربخشی ندارد. اما علی‌رغم آنکه اقتصاد روسیه به شدت آسیب دیده، خروج‌های تجاری و تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه هنوز تکمیل نشده است. این کشور با وجود تحریمها هنوز به کسب درآمد بیش از حد نفت و گاز  ادامه می‌دهد، تا هزینه‌های داخلی بلندپروازی پوتین را تامین و ضعف‌های اقتصادی ساختاری را پنهان کند. در صورت گسترده تر شدن تحریم‌ها اوضاع به گونه ای دیگر خواهد بود.

سوی دیگر، اقتصاد روسیه مقاوم در برابر تحریم‌ها

اما در سوی دیگر، طرفداران روسیه معتقدند که تحریم‌ها و جنگ اثر جدّی بر اقتصادی روسیه نداشته است. این گروه عمدتاً با نگاه به وضعیت تورم و نرخ ارز روبل، (Russian Ruble) ماجرا را تفسیر می‌کنند. (مطالعه گزارش بازاریابی در روسیه که به راهکارهای ورود به بازار روسیه می‌پردازد را نیز بخوانید)

یکی از اولین تحریم‌های غرب علیه روسیه، تحریم‌های پولی و بانکی و ارزی بود. با توجه به سرعت اثرگذاری هیجانات ارزی و مالی بر اقتصاد هر کشور، نرخ برابری هر دلار در برابر روبل بلافاصله واکنش نشان داد و کاهش پیدا کرد. به طوری که ارزش هر دلار از حدود ۷۵ روبل به بیش از ۱۳۰ روبل افزایش یافت. با افت حدود ۵۰ درصدی ارزش روبل در برابر دلار آمریکا طی کمتر از یک ماه، بسیاری از تحلیلگران و مقامات غربی انتظار تکرار سرنوشت ایران در افت چشمگیر ارزش پول ملی و شوک تورمی سنگین از این ناحیه را برای اقتصاد روسیه داشتند. با این حال این انتظارات چندان پایدار نماند.

 بانک مرکزی روسیه با هدف بهبود اقتصاد روسیه (Russian Economy) بعد از تحریم به اعمال سیاست‌های انقباضی پولی در مقام حمایت از پول ملی پرداخت. افزایش نرخ بهره از ۹.۵ درصد به ۲۰ درصد اولین اقدام جدی روسیه بود که از سوی بانک مرکزی این کشور انجام شد. این اما پایان کار نبود. پس از مدتی روسیه اعلام کرد تسویه مطالبات گازی این کشور باید با روبل انجام شود. این دو اقدام اساسی در کنار اقدامات دیگر مسیر نرخ برابری ارزها در برابر روبل را تغییر داد تا جایی که در روزهای اخیر ارزش هر دلار آمریکا به کمتر ۵۵ روبل در بازارهای جهانی رسید. این مقدار کمترین نرخ برابری از جولای ۲۰۱۵ (تیر ماه ۹۴) تا کنون بوده است. به بیان ساده تر، پول ملی روسیه پس از گذشت سه ماه از تحریم‌ها نه تنها تضعیف نشد؛ بلکه به قدرتمندترین نرخ خود در هفت سال اخیر رسید.

پی‌نوشت : عنوان اصلی مقاله آقای استیون تیان که در طول این یادداشت به آن چندین بار اشاره شد : Actually, the Russian Economy Is Imploding