نگاهی به صادرات خرما به کشورهای جهان

 اگر نگاهی داشته باشیم به آمار صادرات خرما از ایران به کشورهای جهان به نکات جالبی خواهیم رسید. این محصول شاید تنها کالای ایرانی باشد که درسال ۱۳۹۹ و با توجه به شرایط اقتصادی موجود در آن زمان به بیش از ۸۵ کشور دنیا با وزن‌های مختلف صادر شده است. اتفاقی که نشان می‌دهد اگر قرار است از صادرات غیرنفتی و البته غیر میعانات گازی و پتروشیمی حرف بزنیم، خرما حرف اول را می‌زند. محصولی که بدون حمایت توانسته وارد بازارهای جهانی شود.

اطلاعات کلی از خرما، محصول پرپتانسیل ایرانی در بازارهای جهان

خرما (Dates) میوه درخت نخل (Palm) است که در آب و هوای گرمسیری رشد می‌کند. فواید تغذیه‌ای خرما بسیار زیاد هستند. تنها یک وعده ۱۰۰ گرمی از آن می‌تواند حدود ۲۰ درصد از نیاز روزانه انسان به پتاسیم را به همراه ۷ گرم فیبر، ۲ گرم پروتئین، و چندین نوع از آنتی اکسیدان ها تامین کند. همچنین، خرما منبع خوبی برای مس، منگنز، ویتامین B۶، منیزیوم و آهن نیز محسوب می‌شود.

به میوهٔ کال (نرسیده) خرما ابتدا «پَهَک» می‌گویند (در بوشهر) و پس از رنگ گرفتن به زرد یا قرمز، «خارَک» یا «خرک» یا کنگ (و در زبان عربی، «حبابوک») گفته می‌شود. البته در بعضی نقاط به همان پهک خارک می‌گویند. رطب مرحله قبل از رسیدگی کامل خرماست که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملاً رسیده دارد.

میوه خرما بسیار مغذی است و از اولین میوه‌هایی است که مورد استفاده انسان قرار گرفته است و باید آن‌را یکی از قدیمی‌ترین میوه‌های تولید شده توسط انسان بدانیم. خرمای تازه می‌تواند به رنگ قرمز روشن یا زرد روشن یا چیزی بین این دو باشد، اما خرمای خشک شده به طور معمول قهوه‌ای رنگ است. تنوع خرما نیز شگفت‌انگیز بوده و بیش از ۳ هزار نوع از این میوه در سراسر جهان یافت می‌شود.

فواید مصرف خرما برای بدن

بدون در نظر گرفتن این که چه نوع خرمایی را انتخاب می‌کنید، مصرف این ماده غذایی همراه با بسیاری از فواید جالب توجه است. برخی معتقدند اگر روزانه دو عدد خرما بخورید، برای سلامتی بسیار مفید است و آثار آن را در بدن خود متوجه خواهید شد.

خرما مزه‌ای شیرین دارد، اما مصرف این ماده غذایی موجب افزایش ناگهانی و سریع قند خون انسان نمی‌شود. فیبر بار دیگر گزینه موثر در این زمینه محسوب می‌شود. فیبر روند گوارش را کند می‌سازد و قند موجود در خرما به تدریج وارد جریان خون می‌شود. برهمین اساس، افزایش و سقوط ناگهانی سطوح قند خون را پس از مصرف خرما تجربه نکرده و در عوض یک منبع پایدار انرژی خواهید داشت.

پرطرفدارترین خرمای جهان

همین‌جا بد نیست اشاره کنیم که خرمای مجول، گران‌ترین خرمای جهان است و در بازار اروپا بسیار طرفدار دارد! خرمای مجول، یکی از ارقام خرماهای شیرین است که از لحاظ کیفیت در زمره مرغوب‌ترین و باکیفیت ترین انواع خرما محسوب می شود و به همین جهت به پادشاه خرماها شهرت یافته است. درخت نخل بومی خرمای مجول متعلق به کشور مراکش می باشد. (خرمای مجول در ایران کمتر وجود دارد)

اطلاعات FAO از خرما

براساس آمارهای سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) تولید خرما در مساحتی به وسعت بیش از ۱.۰۹ میلیون متر مکعب در جهان انجام می شود و سالانه بیش از ۸.۵ میلیون تُن از این محصول کشاورزی تولید می‌شود و تقریبا ۵ هزار نوع نخل خرما در سطح جهان وجود دارد. (مطالعه بیشتر)

۵۸.۸ درصد کشت خرما در آسیا و ۴۳.۴ درصد آن در افریقا است، در این میان، کشورهای عربی ۷۷ درصد تولید جهانی خرما یعنی سالانه ۶.۶ میلیون تُن تولید این محصول را به خود اختصاص داده‌اند .

کشورهای پیشتاز در تولید خرما

اگر بخواهیم به صادرات خرما به کشورهای جهان فکر کنیم، حتماً باید از میزان تولید کشورهای مختلف جهان اطلاعاتی داشته باشیم. این اطلاعات را سازمان خوار و بار جهانی در اختیار ما گذاشته است. مصر در تولید و کشت خرما، به عنوان کشور پیشرو در جهان شناخته شده است. هر ساله، این کشور حدود یک میلیون و ۸۴۰ هزار و ۵۲۹ تن خرما تولید می کند. این میزان کمی بیش از ۱۷ درصد از تولید جهانی خرما و تنها ۳ درصد، از صادرات جهان است. مصر از سال ۱۹۹۳ تاکنون بیش از ۱۰۰ درصد کشت خرما را افزایش داده و در حال حاضر حدود ۱۵ میلیون و ۵۸۲ هزار درخت نخل دارد به طوری که به تنهایی بیش از نیمی ۵۳ درصد، از خرمای مراکش را تامین می‌کند و پس از آن اندونزی (۲۴درصد) و مالزی (۱۵درصد) قرار دارند.

در عین حال ارزش کل صادرات حدود ۴۱.۸ میلیون دلار است. اما نکته جالب توجه اینجاست که از ۱،۸ میلیون تُن خرما تنها ۳درصد آن صادر می‌شود، لذا مصر در رتبه ۱۲‌ اُم صادرکنندگان خرما قرار دارد که این محصول را به ۶۳ کشور از جمله اندونزی، مراکش، مالزی، بنگلادش و تایلند صادر می کند. (مصر اگرچه تولیدکننده بزرگی است اما با توجه به مصرف داخلی بالایش در لیست صادرکنندگان جز برترین‌ها نیست)

این نکته نیز شایان توجه است که اگر در گوگل عبارت Dates Exporter را جستجو کنیم، به صورت مشخصی، گوگل تونس را بزرگترین صادرکننده خرمای جهان معرفی می‌کند.

ایران دومین تولیدکننده بزرگ خرما

پس از مصر، ایران با تولید  ۱،۲ میلیون تن قرار دارد، اما با وجود میزان بالای تولید، تقریبا ۹.۷ درصد کل صادرات جهان را تشکیل می‌دهد و صادرات خرمای ایران عمدتا به کشورهای آسیایی صورت می‌گیرد. به طوری که بزرگترین وارد کنندگان هند (۱۶ درصد) و مالزی (۱۱ درصد) هستند و به دنبال آن روسیه با وارد کردن ۹.۹ درصد خرمای ایران در این فهرست جای دارد. در سال ۱۳۹۹ خرمای ایران به بیش از ۸۵ کشور دنیا صادر شد.

سومین تولیدکننده بزرگ خرما، عربستان سالانه حدود یک میلیون تُن خرما تولید می‌کند که دارای ۷۵ نوع متفاوت است، لذا این کشور پس از مصر جایگاه سوم بیشترین تولیدکننده جهانی خرما را به خود اختصاص داده و ۱۷درصد تولید جهانی این محصول را در اختیار دارد. میزان مصرف خرمای هر شهروند سعودی در سال ۲۶ کیلوگرم برآورد می شود. این کشور شرایط مناسب برای رشد و کشت خرما را دارد. این کشور حدود ۸.۸ درصد از خرمای جهان را که حدود ۹۴.۳ میلیون دلار ارزش دارد، صادر می کند. به طوری که وارد کنندگان خرمای اصلی این کشور اردن (۱۹٪)، یمن (۱۷٪) و کویت (۱۵٪) هستند.

بر اساس داده‌های رسمی، عراق در سال گذشته چیزی در حدود ۷۳۵ هزار تُن از ۱۷ میلیون نخل، تولید خرما داشته است و رتبه چهارم تولید خرما را در سطح جهان به خود اختصاص داده است. میانگین صادرات خرمای عراق در سال گذشته به ۶۰۰ هزار تُن رسید که بیشتر به کشورهای ترکیه، هند، مصر، سوریه، اردن، امارات، چین، بنگلادش، چین و برخی بازارهای اروپایی و امریکایی انجام می شود.

افزایش تولید خرما در عراق

تولید سالانه عراق، در زمان رژیم صدام حسین تنها ۴۲۰ هزار تن رسید. پس از آن با سرمایه گذاری مجدد، به آرامی افزایش در صنعت و تولید روی داد. به طوری که در سال ۲۰۱۴، عراق ۷۷.۵ میلیون دلار خرما را صادر کرد و ۷۹ درصد از آن به هند و درصدی به مصر (۸.۵ درصد) و مراکش (۳.۷ درصد) صادر شد.

تونس با تولید ۳۴۵ هزار تُن و عمان با ۳۴۰ هزار تُن در جایگاه پنجم و ششم تولیدکنندگان بزرگ خرما قرار دارند.

مروری بر صادرات خرما از ایران

در دهه ۱۳۹۰ تا سال ۱۳۹۷ صادرات انواع خرما ایران روند صعودی داشته ، به نحوی که از ۱۲۲ هزار تن صادرات خرما در سال ۱۳۹۰ به ۳۰۵ هزار تن در سال ۱۳۹۷ رسید.اما در سال ۱۳۹۸ با افت ۷۰ هزارتنی در صادرات این محصول مواجه شدیم، ولی در سال ۱۳۹۹ به رکوردصادرات ۳۳۹ هزارتنی که بیشترین صادرات خرما در این دهه بود دست یافتیم. متوسط قیمت صادراتی انواع خرما در سال ۱۳۹۹ حدود ۸۸۰ دلار به ازای هر تن بوده است. همین‌جا پیشنهاد می‌کنم نکات و الزامات صادرات خرما به قزاقستان را به عنوان یکی از بازارهای خوب خرما برای ایران مطالعه کنید.

خرما تنها کالایی است که در سال ۱۳۹۹ به ۸۵ کشور جهان صادر شده است. با توجه به شرایط اقتصادی آن سال و کرونا و محدودیتهای صادراتی، این عدد می‌تواند نشان دهنده پتانسیل بالای خرما باشد. پاکستان (۷۲،۲ هزارتن)،هندوستان( ۶۰،۸ هزارتن)،افغانستان(۳۳،۲ هزارتن)، ترکیه (۲۹،۷ هزار تن)وامارات متحده عربی(۱۵،۳ هزار تن)  پنج کشور اول صادرات خرما ایران بوده اند.

صادرات خرمای ایران به هند و چین

سهم کوچکی از مصرف خرما در هند توسط ایران تامین می‌شود. هند با حدود ۲۰۰ میلیون مسلمان و بیش از ۱،۲ میلیارد نفرجمعیت تنها حدود ۶۱ هزارتن خرمای ایران را خرید می‌کند. این موضوع در حالی است که به استناد داده‌های آماری هندوستان ۱۱،۲درصد کل واردات خرما جهان را به خود اختصاص داده است.

به همین دلیل، توجهِ بیشتر و یافتن راهکارهای حضور بیشتر وموثر تردر این بازار ضروری به نظر می‌رسد. همین اشکال در بازر ۱،۵ میلیارد نفری چین نیز وجود دارد،زیرا به منظورِ حضور خرمای ایران در این بازار راه‌حلی به جز رعایت استانداردهای کیفی وجود ندارد، اما در سال مورد بررسی تنها ۲،۸ هزارتن خرمای ایران به این کشور صادر شده است. در حالی که بازار چین پذیرای حجم زیادی از واردات خرمای جهان است و حضور ایران در پیمان اقتصادی، سیاسی شانگهای می‌تواند فرصت مناسبی را برای حضور بیشتر در این بازار فراهم آورد.

در حوزه کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا که ایران دارای موافقتنامه تعرفه ترجیحی با آنان است، در سال ۱۳۹۹ قزاقستان با ۳۶،۷ هزارتن هدف اول صادراتی در این حوزه بوده وبعد از آن روسیه با ۱۰،۲ هزارتن و قرقیزستان با ۴،۲ هزار تن قرار داشته وارمنستان با ۹۷۶ تن و بلاروس با ۵۷۶ تن بازارهای صادراتی دیگر حوزه اوراسیا بودند. با نگاه به این اعداد و با توجه به آنکه فدراسیون روسیه بازار ثروتمند و شیکی است بایستی در روند بازارسازی و شناخت بیشتر بازار خرمای این کشور و اصولا حوزه اوراسیا تجدید نظر اساسی صورت پذیرد.

آلمان با واردات ۲۰۹۸ تن خرمای ایران در سال ۱۳۹۹ می‌تواند دروازه ورود خرمای ایران به کشورهای اتحادیه اروپا است و هلند، سوئد، لهستان، انگلستان بازارهای مهم و بالقوه و بالفعل صادرات خرمای ایران هستند.

فرصت‌ها و نقاط قوت در صادرات خرمای ایران به جهان

– داشتن رتبه دوم میزان تولید خرما در جهان.

– وجود بیشترین تنوع خرمای جهان در ایران.

– دارا بودن قابلیت ایجاد امنیت غذایی، اشتغال زایی، حفظ محیط زیست و توسعه پایدار کشاورزی به‌عنوان یک محصول استراتژیک.

– در اختیار داشتن شرایط اقلیمی مناسب برای تولید خرمای تجاری و ایجاد زنجیره ارزش در صنعت خرما.

– دسترسی به آب‌های آزاد از طریق خلیج فارس و دریای عمان برای صادرات به کشورهای هدف.

– ارگانیک بودن محصول خرما ایران و بازار پسندی آن.

– بهبود تراز تجاری علی الخصوص در بخش کشاورزی.

تهدیدات و چالش‌ها در صادرات خرمای ایران به جهان

-کم آبی و خشکسالی در کشور.

– عدم آشنایی کافی بهره‌برداران با روش‌های اصولی جمع‌آوری، بسته‌بندی، حمل و نقل و نگهداری محصول.

–  نخلستان‌های پیر !

– فرهنگ سنتی نخلداری.

– عدم رشد نرخ تولید با محاسبات اقتصاد کشاورزی.

-فروش فله و عدم ایجاد ارزش افزوده در کشور و نبود برند ملی.

– کمبود ویا نبود تسهیلات بانکی برای سرمایه گذاری ثابت و سرمایه در گردش و بالا بودن نرخ تسهیلات اعتباری بانک‌ها.

– نبود دیپلماسی مناسب اقتصادی خرما متناسب با بازارهای هدف.

نقاط ضعف ایران در صادرات خرما

– وجود تعهد ارزی و پیمان سپاری.

– عدم سرمایه گذاری کافی در جهت استفاده از روش های مدرن وبسته بندی.

– قسمت عمده خرما در ایران در صنایع تبدیلی از قبیل شیره خرما ، نوشابه سازی و… مصرف میشود،اما سرمایه گذاری مناسب در این صنایع صورت نگرفته است.

– کمبود امکانات لجستیکی، حمل ونقل، نگهداری و خدمات متناسب با انواع خرمای صادراتی.

– قیمت پایین صادراتی خرما در مقایسه با سایر رقبا با توجه به کیفیت و تنوع آن.

– افزایش هزینه‌های حمل و نقل داخلی و خارجی خصوصاً کانتینرهای سردخانه‌دار.

– کمبود کانتینرهای سردخانه دار در کشور.

– شناخت صحیحی از بازارهای مصرف و سلایف مصرف‌کننده وجود ندارد.

– نبود ساز و کار تبلیغاتی مناسب در بازارهای هدف و بالا بودن هزینه شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی معتبر.

– عدم اطلاع‌رسانی در معرفی خرمای ایرانی، ارزش تغذیه‌ای و خواص آن.

– کمبود مصرف سرانه خرما درکشور.

راهکارهای افزایش صادرات خرمای ایران

– حذف تعهد ارزی و پیمان سپاری ارزی.

– تامین سرمایه در گردش مورد نیاز تولیدکنندگان و صادر کنندگان.

–نیازمند تحقیق و توسعه در بخش بسته‌بندی هستیم.

-تامین و تجهیز ناوگان لجستیک (حمل و نقل) و ساخت سردخانه‌ها و انبارهای مکانیزه.

-جوان سازی نخلستان‌های زیر کشت

– حذف واسطه های غیر ضرور بخش های دولتی( نظیر سازمان تعاون روستائی) و غیر دولتی و جلو گیری از رقابت های مخرب در بازار های هدف.

– بازاریابی و تبلیغات در بازارهای هدف

– افزایش سرانه مصرف خرما از حدود ۸ کیلو گرم فعلی به بیش از ۱۱ کیلوگرم.